KILKA SŁÓW O LATERALIZACJI
Mówiąc o leworęczności, powinniśmy poznać pojęcie „lateralizacja”. Proces lateralizacji jest jednym z czynników rozwoju ruchowego człowieka. Przewagę stronną można zauważyć w zakresie funkcji kończyn dolnych (prawa lub lewa noga), kończyn górnych (prawa lub lewa ręka), parzystych narządów zmysłowych (np. prawe lub lewe oko) oraz ruchów tułowia. Przewaga jednej strony ciała nad druga powstaje stopniowo i nasila się w miarę ogólnego rozwoju. Dzieci różnią się od siebie siłą i tempem, w jakim przebiega u nich proces lateralizacji. Za typowy uważa się taki rodzaj przewagi, gdzie prawa ręka dominuje nad lewą. Należy jednak zaznaczyć, że zarówno lateralizacja prawostronna jak i lewostronna są prawidłowe.
Możemy wyróżnić trzy rodzaje dominacji:
a. dominacja jednorodna – praworęczności towarzyszy prawooczność i prawonożność, natomiast leworęczności lewooczność i lewonożność;
b. dominacja niejednorodna (skrzyżowana) – można spotkać różne rodzaje tej dominacji. Bywają, np. dzieci leworęczne, lewonożne, a jednocześnie prawooczne. Jednym z następstw skrzyżowanej lateralizacji w zakresie ręki i oka jest zaburzenie koordynacji wzrokowo-ruchowej. Dzieci, u których stwierdzono lateralizację skrzyżowaną, mogą mieć trudności w pisaniu (np. niekształtne litery, nierówne odstępy między poszczególnymi literami, opuszczanie linijek) oraz w czytaniu (np. opuszczanie liter, sylab, zmienianie ich kolejności, opuszczanie wyrazów).
c. dominacja osłabiona (obustronność) – jest to brak przewagi czynnościowej. Przyczyna może być osłabienie bądź opóźnienie procesu lateralizacji. Na ogół każda z rąk ma obniżona sprawność, przypomina ‘’gorszą’’ rękę rówieśników silnie, jednorodnie zlateralizowanych. Często z osłabieniem procesu lateralizacji wiążą się zaburzenia orientacji w schemacie ciała i stosunkach przestrzennych.
Trudności w uczeniu się występują przede wszystkim u dzieci z lateralizacją skrzyżowaną i obustronną.
PROBLEMY DZIECKA LEWORĘCZNEGO
Dzieci leworęczne już na progu kariery szkolnej napotykają na szereg różnorodnych kłopotów. Nasze pismo zostało dostosowane do czynności ręki prawej (piszemy od strony lewej do prawej). Niejednokrotnie zdarza się, że dzieci leworęczne zaczynają pisać wyrazy poczynając od strony prawej. Pojawia się tzw. pismo lustrzane. Ponadto dziecko, podejmując próby pisania ustawia swoją lewą rękę w sposób analogiczny do ustawienia ręki prawej ucznia praworęcznego, zasłaniając sobie tym samym pisany tekst. Dodatkowo przy wyborze niewłaściwego długopisu zamazuje uprzednio zapisane wyrazy, ograniczając tym samym czytelność pisma. Trudności techniczne i męczliwość ręki, wywołana niewłaściwym ułożeniem długopisu sprawia, że dziecko leworęczne nadmiernie naciska palce oraz napina mięśnie przedramienia, co ogranicza swobodę i płynność ruchów pisarskich. Czynniki te mogą w negatywny sposób wpływać na tempo i poziom graficzny pisma.
3. PRZESTAWIAĆ CZY NIE?
Decyzja o „przestawianiu” dziecka na prawą rękę wymaga wzięcia pod uwagę wielu różnorodnych czynników. Próby te mogą być podejmowane w przypadku dzieci oburęcznych i o słabej przewadze ręki lewej, u dzieci, u których sprawność ruchowa prawej ręki jest właściwa. Na skutek niepotrzebnego przestawiania na rękę prawą uczniów leworęcznych mogą pojawić się u nich wtórne zaburzenia emocjonalne – agresja, płaczliwość, ataki złości, niepokój ruchowy, zaburzenia nerwicowe (moczenie nocne, jąkanie). Kształtuje się u nich poczucie mniejszej wartości, niska motywacja do uczenia się, lękowa postawa wobec otoczenia, unikanie kontaktów społecznych. Nie przestawiamy na prawą rękę dziecka:
– lewostronnie zlateralizowango;
– oburęcznego i lewooocznego;
– o wczesnych przejawach lateralizacji i silnym stopniu przewagi lewej ręki,
– upośledzonego umysłowo;
– jąkającego się;
– o małej sprawności ręki prawej;
– nieakceptującego prób przestawienia.
4. POSTĘPOWANIE Z DZIECKIEM LEWORĘCZNYM
dziecko, siedząc przy ławce, powinno mieć stopy oparte o podłogę, przedramiona o stół oraz wyprostowane plecy. Tułów powinien znajdować się w pewnej odległości od ławki, aby zapewnić swobodę ruchów rąk; na lekcjach uczeń powinien siedzieć z lewej strony ławki. Wskazane jest, aby zajmował miejsce w środkowym rzędzie, gdyż światło tam jest najbardziej rozproszone. W domu ustawiamy lampę po prawej stronie biurka (cień lewej ręki nie będzie utrudniał pisania); zeszyt powinien być ułożony ukośnie do krawędzi ławki (jego lewy róg skierowany lekko w górę, a prawy lekko w dół); wskazane jest, aby uczeń leworęczny rozpoczął naukę pisania od ołówka; dziecko powinno trzymać ołówek (długopis) w trzech palcach: między kciukiem i lekko zgiętym palcem wskazującym, opierając go na palcu środkowym. Ręka trzymająca długopis powinna znajdować się w odległości około 2 cm. od papieru. Wskazane jest, aby ręka pomocnicza (prawa) podtrzymywała zeszyt i w trakcie pisania przesuwała go ku górze. brzeg dłoni, nadgarstka i przedramię powinny być oparte o zeszyt i biurko; wskazane jest, aby koniec długopisu skierowany był ku lewemu przedramieniu; dłoń i palce trzymające narzędzie piszące powinny znajdować się powyżej liniatury zeszytu; ważne jest, aby uczeń nauczył się kontrolować napięcie mięśniowe podczas pisania; warto pamiętać, aby podczas pisania stosować ćwiczenia odprężające i relaksacyjnych.
Opracowała: Katarzyna Łapińska na podstawie wybranej literatury